Ruischerbrugs verzet in 1672
Ansichtkaart. Foto: 1920-1930: de oude brug over het Damsterdiep. Helemaal rechts is nog een deel van de brugwachterswoning te zien. Links van de brug café 'Landzicht' met een "deurrit" (doorrit). Links van het café het gemeentehuis van de voormalige gemeente. RHCGA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.
Inleiding
Als je met de auto van Groningen naar Delfzijl rijdt over de N360, een afstand van circa 30 kilometer kom je vlak na de stad langs Ruischerbrug. Je merkt nauwelijks dat je niet meer in de stad Groningen zélf bent, maar langs een dorp rijdt dat anno 2023 nog 470 inwoners telt en 225 gezinnen. Ruischerbrug wordt tegenwoordig niet echt meer als een dorp gezien, maar als een wijk binnen de gemeente Groningen[1].
Ruischerbrug (Gronings: Roeskerbrog/-brug) is een wijk en voormalig dorp bij de stad Groningen. Het eigenlijke dorp heeft op 1 januari 2018 een totaal van 480 inwoners. De naastgelegen wijk Ruischerwaard heeft dan 1.365 inwoners. Voorheen is het dorp de hoofdplaats van de gemeente Noorddijk geweest. Het oostelijke deel wordt De Rollen genoemd (mogelijk vanwege de aanwezigheid van rolpalen[2] of een overtoom op deze plek[3]. Dit deel ligt aan de samenvloeiing van de Thesingermaar (ook Abbemaar, Kardingermaar of 'Borgsloot boven de Rollen') met het Damsterdiep en het Slochterdiep. Ook een boerderij aan noordzijde van het Damsterdiep draagt de naam De Rollen.
Ruischerbrug ligt op een ongeveer 500 meter brede strook ingeklemd tussen het Eemskanaal en het Damsterdiep. De Groningse wijk Lewenborg ligt nagenoeg tegen het dorp aan dat wellicht in deze wijk zou zijn opgegaan als het er niet van gescheiden zou zijn door het Damsterdiep. Ruischerbrug is vroeger het hoofddorp van de voormalige gemeente Noorddijk. Het gemeentehuis, gelegen aan de Woldweg en Damsterdiep, is hier gevestigd geweest. Het gebouw staat er nog steeds.
Het dorp is genoemd naar de brug over het Damsterdiep. Deze Ruesschen brugge wordt al in 1465 genoemd. Over het Eemskanaal ligt eveneens een brug, de Borgbrug genaamd. Beide bruggen zijn van oudsher de enige mogelijkheden om de plaats in en uit te komen. Sinds de bouw van de wijk Ruischerwaard is er een fietsverbinding bij gekomen, zodat men nu via deze wijk in het centrum kan komen.
De straten in het dorp zijn vernoemd naar graansoorten, waaronder gerst, rogge en tarwe[4].
De naam Ruischerbrug
Het dorp Ruischerbrug is, zoals we zojuist hebben gezien, vernoemd naar de brug over het Damsterdiep. De naam Ruesschen brugge wordt voor het eerst gebruikt in 1465. Echter al in 1450 wordt een Jacob Ruusche vermeld in oude geschriften, die waarschijnlijk in verband staat met de naam Ruischerbrug. In het middeleeuws Nederlands betekent ‘ruysch’ of ‘rusch’, een kluit aarde of graszode. Het is een klein dorp geweest, maar met een interessante geschiedenis, vooral zijn rol in het Groningens Ontzet is vermeldenswaardig. Daarover straks meer.
Ruischerbrug, 1672. Detail kaart 1672 Jannes Tideman, Groninger Archieven (1536_3299)
Verwijdering van de brug
In 1672 speelt de brug van Ruischerbrug een belangrijke rol in de verdediging tegen Bommen Berend. Carl Rabenhaupt die de stad moet verdedigen, geeft opdracht om het land in de omgeving van de Ruischerbrug onder water te zetten. Alleen de dijken, zoals de Wolddijk, blijven boven water. De brug van Ruischerbrug wordt verwijderd om te voorkomen dat troepen van de bisschop van Münster, Bernhard von Galen, de stad gemakkelijk kunnen intrekken. De troepen slaan - onder leiding van Capitain Evert Joost Lewe uit Middelstum - alle aanvallen van de bisschop van Münster op Oosterhoogebrug en Ruischerbrug af.
Kantje boord
In de nacht van 6 op 7 augustus (blz 15) wordt de aanval op de Oosterhoogebrug afgeslagen. De verdedigers maken een schuit vol geweren, schoppen en kruiwagens buit. Op 13 augustus 1672 trekt de vijand zich terug. In de nacht van 19 op 20 augustus probeert men het opnieuw bij de Ruischerbrug. De vijand dwingt een boer tot gids te dienen, maar deze ziet kans stilletjes naar een wachtpost te roeien. Hij komt echter pas aan als de vijand al is geland en zich in de huizen aan de zuidzijde van het Damsterdiep heeft genesteld. Toch slaagt hij erin de verdediging te waarschuwen en er komt snel versterking van mannen die de wacht houden bij de Oosterhoogebrug. Met een stukje geschut verdrijven zij de vijand uit de huizen waarin ze zich hebben verschanst. De huizen worden in brand gestoken, zodat de vijand zich er niet opnieuw in kan verschansen. Twee officieren worden gevangengenomen, de rest slaat op de vlucht.
Den Vijandt moet retireeren
Ook van 9 op 10 augustus (blz 94) is er een drie uur durende aanval op Ruischerbrug. Maar de wederom verliest de vijand en moeten zij ‘retireeren’, oftewel terugtrekken.
Aanval op Ruischerbrug, 9-10 augustus 1672. Uitgaande brieven, Staten van Stad en Lande, Groninger Archieven (1-403, blz 94)
Transcriptie, oftewel uitgetypte tekst, van bovenstaande afbeelding is:
lieutenants ende een Vaendrick met 150 mannen, soo van driehondert gevolgt souden werden een attacque gedaen op de Ruisscher brugge [Ruischerbrug], om haer aldaer te beschanssen, om ellef uiren waere het begin en continueerden tot twee uiren in de nacht, wanneer den Vijandt met verlies van eenige dooden, ende omtrent hondert gevangen waer onder twee Lieutenants heeft moeten retireeren (Groningen den 10 Augusti 1672).
Schadeherstel duurt twee eeuwen
Het duurt tot 1674 voordat het gebied dat rond Ruischerbrug onder water is gezet weer kan worden gebruikt. De kosten voor het herstel bedragen 3.175 guldens (dat is ongeveer €36.000,- in deze tijd). Pas na 200 jaar is de brug opnieuw opgebouwd. Tot die tijd moet men het doen met een pont. In 1838 wordt de nieuwe klapbrug aanbesteed. De brug is gereed in 1869, pas dan is echt alle schade hersteld.
Het leven in 1672
In 2022 hebben we herdacht dat het 350 jaar geleden is dat het Beleg van Groningen plaats heeft gevonden. Dit is door de Groninger Archieven gedaan door verhalen van de belegering van de stad te vertellen op de website kaart1672.nl. Hieraan is gewerkt met de deelnemers van het ‘Maak Geschiedenisproject Open het Stadsbestuur’. Deelnemers aan dit project zijn in oude bronnen gedoken om kleine – soms onbekende – stukjes geschiedenis over 1672 bloot te leggen. Zo is het leven in 1672 in geschreven in diverse blogs, die weer terug te vinden zijn op kaart1672.nl [5].
Meer over 1672 lees je hier:
Een monenaarsechtpaar in de vuurlinie (1672).
Kijk in het menu Geschiedenis bij circa 1672 voor nog meer verhalen over deze periode.
Noten:
1 Volgens het CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek).
2 Rolpalen zijn vroeger gebruikt door trekschuiten.
3 Wikipedia, Ruischerbrug, Rein van der Sleen & Simon van Wattum, 't Noordererf: De Rollen p. 17. Nieuwsblad van het Noorden (24-03-1977).
4 Wikipedia, Ruischerbrug.
5 RHCGA. Groninger Archieven, Ruischerbrugs verzet in 1672.
Bronnen:
- Wikipedia, Ruischerbrug, geraadpleegd 17 mei 2024
- https://www.plaatsengids.nl/ruischerbrug
- Trouwe wachters van Gruno's veste, 1994. A. Buursma; R. Dijkhuis; D. Streuper; G. de Wit, Groninger Archieven (1769-15547), pag 15
- Oorspronkelijke tekst ‘Ruischerbrugs verzet in 1672’, Paula Wolthers
Licentie artikel/tekst: Groninger Archieven: Open data/Gebruiksvoorwaarden
